80/20 Prinsipiniň güýji

Wilfredo Pareto kim?

Geliň ilki Wilfred Paretonyň özüni gysgaça tanalyň. Wilfredo Frederiko Damaso Pareto (Vilfredo Federico Damaso Pareto) tanymal Italiýaly ykdysadyýetçi we sosiolog bolup ýaşap geçen.

Pareto 1848-nji ýylyň 15-nji iýulynda Fransiýada Parižda sürgün edilen maşgalada dünýä indi. Kakasy Raffaele Pareto (1812–1882) gurluşyk inženeri, Juzeppe Mazzini we beýleki italýan milletçileri ýaly Italiýanyň demirgazyk günbatar tarapyny terk eden Italýanlaryň biridi. Ejesi Mari Metenier fransuz zenanydy. German ştatlarynda 1848-nji ýyldaky rewolýusiýalara gatnaşansoň ene-atasy oňa Wilfred Frits diýip at dakdylar, 1858-nji ýylda maşgalasyna Italiýa gaýdyp gelenden soň Wilfredo Federiko boldy.

Pareto çagalygynda orta derejeli gurşawda ýaşap, täze döredilen Istituto Tecnico Leardie okuw jaýynda ýokary bilim aldy. Ol ýerde matematika professory Ferdinando Pio Rosellini onuň mugallymy boldy. 1869-njy ýylda häzirki Turin Politehniki Uniwersitetinde, şol wagt Inženerler Tehniki Mekdebinde ylymlarynyň doktory derejesini aldy we "Gaty bedenlerde deňagramlylygyň esasy ýörelgeleri" atly dissertasiýa yazdy. Ykdysadyýetde we sosiologiýada deňagramlylyk derňewine we ondan soňraky gyzyklanmasyny bu dissertasiýadan alyp bolar. Pareto 1919-1922-nji ýyllar aralygynda Rimde ýerleşýän “La Ronda” žurnalyna makala ýazyp goşant goşanlaryň hem arasynda ýer alýar.

Okuwy gutarandan soň birnäçe ýyllap, Pareto ilki döwlet eýeçiligindäki Italiýa demir ýol kompaniýasynda işledi. Soň bolsa hususy pudakda gurluşyk inženeri bolup işledi. San Jowanni Waldarnonyň demir zawodlarynyň müdiri, soňra bolsa Italiýanyň demir zawodlarynyň baş müdiri. Kyrk ýaşyna çenli ykdysadyýetde çynlakaý işe başlamady. Karýerasyna nusgawy liberalizmiň janypkeş tarapdary hökmünde, Iňlis liberallarynyň hökümetiň islendik erkin bazara gatyşmagyna garşy hüjümleri bilen başlady. 1886-njy ýylda Florensiýa uniwersitetiniň ykdysadyýet we dolandyryş boýunça mugallymy boldy. 1889-njy ýylda, ene-atasy ölenden soň, Pareto işini taşlap, rus zenany Alessandrina Bakunina bilen durmuş gurdy.

1893-nji ýylda Pareto Leon Walrasyň ýerine Şweýsariýanyň Lozanna uniwersitetiniň Syýasy ykdysadyýet kafedrasynyň başlygy wezipesine geçdi we ömrüniň ahyryna çenli şol ýerde galdy. Ol 1896–1897-nji ýyllarda "islendik adamzat jemgyýetiniň, islendik ýaşyň ýa-da ýurduň üsti bilen" hemişelik bolandygyna ynanýan baýlygyň paýlanyşynyň Pareto paýlanyşyny öz içine alýan okuw kitabyny neşir etdi. Pareto aýry-aýry sosialistler bilen mähirli şahsy gatnaşyklaryny dowam etdirýärdi, ýöne hemişe ykdysady pikirleriniň düýpli kemçilikdigini pikir edýärdi. Soň bolsa olaryň sebäplerine şübhelenip, sosialistik liderleri ýurdy talamak bilen haýbat atýan we italýan döwlet işgäri Jowanni Giolittiniň hökümetiniň iş taşlaýyşlaryna garşy has berk çäre görmändigini tankytlaýan "Brigadalaryň aristokratiýasy" diýip ýazgardy. Italiýa Patyşalygyndaky zähmet arasynda dörän tolgunyşyklar ony anti-sosialistik we anti-demokratik lagerine alyp bardy. Soňky ýyllarynda ol italýan faşizmine bolan jedelli meselelere garaýşy bilen has başagaý boldy.

Özüniň esaslandyrylýan döwründe, Paretonyň ylmy sosiologiýa bilen gatnaşygy pozitiwizmi berk logiki eksperimental usuldan mahrum edilen totalizirleýän we metafiziki ulgam hökmünde tankytlaýan pursadynda döreýär.

Bu nukdaýnazardan, 21-nji asyrdaky goşantlary üçin aýratynlygyny we gyzyklanmasyny görkezmegi dowam etdirýän jemgyýetçilik ylymlarynyň taryhynda Paretian önümçilige goşan goşantlaryny okap öwrenip bileris. Paretonyň kyssasy, sosiologiýa bilimleriň jemlenen modelleriniň tankyt edilmegi, ylymyň baglanyşyk modelleriniň tassyklanmagyna gönükdirilen ders hökmünde sosiologiýa artykmaçlyk berýän ylmy modeliň köp ugurly gözlegleriniň bir bölegidir.

80/20 Prinsipiniň beýany:

Pareto prinsipine başgaça 80/20 prinsipi hem diliýýär. Işleriň we netijeleriň belli bir paýlaşmasyny görkezýär. Bu prinsip, edil şol bir wagtyň özünde, işiň we dowam edýän prosesleriň diňe bir (20%) bölegi netijeleriň (80%) iň köp mümkinçilikleri döretýändigi baradaky düşünjäni öz içine alýar. Şuňa görä, käbir çäreleriň netijeleri beýleki çärelerden has güýçli we täsirli bolup biler.

Geliň bu ýagdaýa mysallaryň üsti bilenem seredeliň. Bir işewürlikde, müşderileriň 80% düzümi, umumy girdejiniň diňe 20% özleşdirýän esasy müşderiler. Mundan başga-da, işde ýerine ýetirilýän wezipeleriň birnäçe böleginiň we şertleriniň, umumy üstünlik we netijeler üçin möhüm roly bardyr. Şeýlelik bilen, işiňizi netijeli etmek üçin esasy görkezijilere we taslamalara üns bermek, ilkinjilik nobatyny şolara möhümdir.

Pareto prinsipini göz öňünde tutup, adamlara we guramalara işlerini güýçli we özleşdiriji bölmelere bölmek üçin mümkinçilik berilýär. Bu, diňe bir netijeleri artdyrmak bilen çäklenmän, eýsem, wagty we resurslaryny, şeýle hem hereketleri has netijeli dolandyrmagy üpjün edýär. Şeýlelik bilen, Pareto prinsipini ulanmak, üstünlik gazanmak üçin strategiki ýoly üpjün edýär. Gysgaça jemläp aýtsak Paretonyň 80/20 prinsipi, ýa-da Pareto düzgün, işiň netijeleriniň 80%-iniň, sebäbi 20%-lik sebäplere baglydygyny aýdýar. Bu düşünje, dürli ulgamlarda giňden ulanylýandyr.

Jemläp aýtsak: Pareto ýörelgesi, köp netijeleriň takmynan 80% -iniň, sebäpleriň 20% -inden gelýändigini aýdýar. Başgaça aýdylanda, sebäpleriň ujypsyzja bölegi netijäniň köp bölegine täsir edýär. Bu düşünjä düşünmek möhümdir, sebäbi haýsy başlangyçlary has ileri tutmalydygyňyzy kesgitlemäge kömek edip biler. Muňa käbir mysallar arkaly has gowy düşünip bileris. 

- 1906-njy ýylda Italiýada ilatyň 20 %-iniň umumy ýurtdaky bar bolan emlägiň 80 %-ine eýe bolandygyny, soňra Iosif M. Juran tarapyndan Pareto ýörelgesine umumylaşdyrylandygyny 80–20 düzgüni diýip atlandyrdy;

- Beýik Britaniýadaky topraklaryň 80 %-i ýaşaýan ilatyň 20%-ine degişli eken;

- Awtoulag kompaniýalaryn awtoulaglaryndan satyn alýan müşderileriň 80%-i, awtoulaglaryň 80%-ini alýan ekenler;

- Bir kompaniýanyň müşderi arz şikaýatlarynyň 80%-iniň, müşderileriň 20%-i tarapyndan iberilýändigi we şol kompaniýanyň müşderileri bilen has gowy aragatnaşyk we çözgütler işläp düzmelidigini görkezýär;

- Eger siz bir blog ýazyp, 100 sany ýazgy eden bolsaňyz, kategoriýalaryň 20%-i (20 ýazgy) okyjylaryň 80%-ini çekýär. Bu ýerde şol 20 ýazgyny tapyp, esasy temalaryny we ýagdaýlary göz öňünde tutup, has köp mazmun döredip bilersiňiz;

- Bir önümçilik zawodunda, önümleriň 80%-i, aýratyn 20%-lik materiallardan öndürilýär. Şeýlelik bilen, işgärler, kärhananyň görýän netijeleri we önümçiligi ýokarlandyrmak üçin diňe şu 20%-lik materiallara üns berip bilerler;

- Bir dükana gelýän müşderileriň 20%-i şol dükana umumy gelýän girdejiniň 80%-ini emele getirýär, bu ýagdaýda şol 20%-lik müşderileri tapyp şolara hyzmatyň hilini gowulandyrmak bolsa 80%-lik girdejiniň ösmegine getirer;

- Bir adamyň öz işiniň 80%-ini diňe ýerine ýetirmegini emele getirýän  20%-lik ýumuşlaryndan  bolup durýär. Şonuň üçin olaryň iň netijeli we möhümdir işlerine üns bermek üçin wagtlaryny dolandyrmalydyrlar;

- Inertnet ulgamynda bar bolan web sahypalaryna girýänleriň 80%-i şol internet sahypalarynyň 20%-ine girýärler, ulanýarlar, görýärler;

Netije:

Paretonyň 80/20 prinsipi, ýokardaky berlen mysallarda hem aýdyň görnüşi ýaly, dogry derňelip dogry netije çykarylanda az sanly sebäpleriň köp sanly netijeleri üpjün etmäge mümkinçilik berýär. Bu prinsip, çäkli resurslary (wagtymyzy, energiýamyzy, işçi güýjüni) göz öňünde tutyp,  olary diňe möhüm ugra gönükdirmek arkaly has netijeli strategiýalary döretmäge we olary amala aşyrmaga kömek edip biler. 

Bu makaladaky maglumatlar, aşakda görkezilen çeşmelerdäki edebiýatlaryň asyl nusgasynyň aýratynlyklaryny nazara almak bilen edilen terjimesi bolup, käbir halatlarda awtoryň goşmaça we / ýa-da zerur hasaplan bellikleri hem goşulandyr.

Edebiýatlar:

1. https://wikipedia.org/wiki/Vilfredo_Pareto

2. http://www.econlib.org/library/Enc/bios/Pareto.html

3. Robert A. Nye (1977). The Anti-Democratic Sources of Elite Theory: Pareto, Mosca, Michels. Sage. p. 22.

4. J. J. Chambliss, ed. (2013). Philosophy of Education: An Encyclopedia. Routledge. p. 179.

5. Jump up to:^a b c d Rothbard, Murray (2006). "After Mill: Bastiat and the French laissez-faire tradition". An Austrian Perspective on the History of Economic Thought. Vol. Classical economics. Ludwig von Mises Institute. pp. 456–457.

6. Geoffrey Duncan Mitchell. A Hundred Years of Sociology. Transaction Publishers, 1968. p. 115. ISBN 9780202366647

7. "Pareto". Merriam-Webster.com Dictionary. Merriam-Webster.

8. Boccara, Nino (9 September 2010). Modeling Complex Systems. Springer Science & Business Media. p. 372. ISBN 978-1-4419-6562-2.

9. Wood, John Cunningham; McLure, Michael (1999). Vilfredo Pareto: Critical Assessments of Leading Economists. Vol. III. London New York: Routledge. p. 188. ISBN 978-0-415-18499-1.